| ||||
| ||||
|
Banan er ei avlang frukt som opphavleg kjem frå Søraustasia. Banantreet er ein gamal kulturplante, og vert i dag dyrka i det tropiske beltet langs ekvator både i Amerika, Asia og Afrika. Det finst ulike typar bananplantar som alle tilhøyrer familien Musa.
Botanisk er bananen eit bær, men i Noreg vert ho sett på og brukt som frukt. Etter jødisk halakhá (religiøs lov) blir bananen rekna som grønsak av di bananpalmen berre set frukt éin gong.
Det finst mange hundre sortar banan, men dei kan delast inn i to grunnsortar: vanleg fruktbanan og kokebanan. Bananar inneheld fiber, A-, B-, C- og E-vitamin og minerala fosfor, kalium, jern og sink, og store delar karbohydrat, men heile 74% er vatn. I ein umogen banan er størsteparten av karbohydrata stivelse, men etter kvart som han mognar, blir dei omdanna til sukker slik at stive til slutt berre utgjer 1-2% av frukta.
Plantane Musa acuminata og hybriden Musa x paradisiaca er dei som gjev bananer som blir eksportert frå dyrkingsområda til mellom anna Noreg.
Den fruktbananen som vert seld i mest alle fruktdiskar i Noreg, er Cavendish-banan. Han er stor og gul og inneheld om lag 110 kcal. Den viktigste grunnen til at han er den mest populære importbananen, er at han er svært motstandsdyktig mot sjukdomar. Dette er ein mutert banan som ikkje har frø — han kan berre formera seg ved rotskot. Ein indisk apekatt et ein minibanan.
Kokebanan vert òg kalla for mjølbanan. Han kjem frå Sør-Amerika, Afrika og India og er nærast som basisføde å rekna i desse områda. Det einaste som kan minna om ein vanleg banan er namnet og fasongen.
Minibanan vert òg kalla eplebanan og er mykje mindre enn vanlege bananar — vanlegvis ca 7-10 cm lang, men like tjukk som ein vanleg banan.
Raud banan er ein relativt ny sort fruktbanan. Han er noko mindre enn vanleg banan. Denne mognast også naturleg under distribusjon. Skalet er litt tunnare enn på vanleg banan, raud-grønt før bananen vert heilt mogen, og går over til brun-raudt etter kvart som han vert mogen.
I Noreg et ein som regel banan enkelt som ei frukt, oppskoren i skiver i dessertar, frukostblandingar eller som pålegg, men utan å behandla henne meir. I land der ein dyrker banan er bruken vidare. Ein lagar mellom anna bananchips og bruker kokebananen i fleire matrettar. Frukta kan også mosast for å laga syltetøy eller blandast i milkshake eller jus frå andre frukter.
Ein kan også bruka bananblomen i matlaging. I Søraustasia blir han brukt både rå og kokt i supper og karrirettar. Den mjuke kjernen inni bananstammen blir òg brukt, særleg i burmesisk matlaging. Av mjølbanan vert det dessutan sjølvsagt laga mjøl.
Desserten banana split, der ein banan vert delt på langs og servert med is, vart oppfunnen i 1904 av Dr. David Strickler, ein apotekar i Latrobe i Pennsylvania i Sambandsstatane.
Det finst òg bananketchup, syltebanan, bananeddik, bananvin og ymse andre banandrykker.
Bananen vart bringa til Midt-Austen og Afrika på 600-talet av arabiske handelsmenn. Dette var mindre banansortar enn dei vi kjenner i dag, og det arabiske ordet for finger, banan, er kanhende opphavet til namnet på frukta.
Bananhandel har spelt ei enorm rolle i økonomien i Mellom-Amerika, der mange i offentleg administrasjon har skodd seg på lukrative avtalar med store, utanlandske fruktimportørar. Dette medførte mykje korrupsjon, og bananselskapa fekk langt på veg kontroll over styresmaktene i fleire av desse landa. Difor vert dei somme tider kalla bananrepublikkar, eit ord som vart brukt første gong av den amerikanske forfattaren O. Henry i 1910.
Denne artikkelen bruker materiale fra Wikipedia-artikkelen Banan som er frigjort under Creative Commons Attribution-Share-Alike License 3.0.
Vis kilderEnsete gilletii (Legg til)Slekt Banan, Musa (Legg til)
Ensete glaucum (Legg til)
Ensete homblei (Legg til)
Ensete perrieri (Legg til)
Ensete superbum (Legg til)
Ensete ventricosum (Legg til)
Ensete wilsonii (Legg til)
Vanlig spisebanan, Musa acuminata (Legg til)Slekt Musella (Legg til)
Musa alinsanaya (Legg til)
Musa aurantiaca (Legg til)
Musa azizii (Legg til)
Musa balbisiana (Legg til)
Musa banksii (Legg til)
Musa barioensis (Legg til)
Musa basjoo (Legg til)
Musa bauensis (Legg til)
Musa beccarii (Legg til)
Musa boman (Legg til)
Musa borneensis (Legg til)
Musa bukensis (Legg til)
Musa campestris (Legg til)
Musa celebica (Legg til)
Musa cheesmani (Legg til)
Musa chunii (Legg til)
Musa coccinea (Legg til)
Musa exotica (Legg til)
Musa fitzalanii (Legg til)
Musa formosana (Legg til)
Musa gracilis (Legg til)
Musa griersonii (Legg til)
Musa hirta (Legg til)
Musa ingens (Legg til)
Musa insularimontana (Legg til)
Musa itinerans (Legg til)
Musa jackeyi (Legg til)
Musa johnsii (Legg til)
Musa lanceolata (Legg til)
Musa laterita (Legg til)
Musa lawitiensis (Legg til)
Musa lokok (Legg til)
Musa lolodensis (Legg til)
Musa lutea (Legg til)
Musa maclayi (Legg til)
Musa mannii (Legg til)
Musa monticola (Legg til)
Musa muluensis (Legg til)
Musa nagensium (Legg til)
Musa nana (Legg til)
Musa ochracea (Legg til)
Musa ornata (Legg til)
Musa paracoccinea (Legg til)
Musa paradisiaca (Legg til)
Musa peekelii (Legg til)
Musa rosea (Legg til)
Musa rubinea (Legg til)
Musa rubra (Legg til)
Musa sakaiana (Legg til)
Musa salaccensis (Legg til)
Musa sanguinea (Legg til)
Musa sapientum (Legg til)
Musa savitus (Legg til)
Musa schizocarpa (Legg til)
Musa siamensis (Legg til)
Musa sikkimensis (Legg til)
Musa textilis (Legg til)
Musa thomsonii (Legg til)
Musa tonkinensis (Legg til)
Musa troglodytarum (Legg til)
Musa tuberculata (Legg til)
Musa velutina (Legg til)
Musa violascens (Legg til)
Musa viridis (Legg til)
Musa voonii (Legg til)
Musa yunnanensis (Legg til)
Musa zaifui (Legg til)
Musella lasiocarpa (Legg til)